İrfan Aktan
Gazete Duvar
Sevilay Çelenk, “Hikâyelerle Direnmek” konulu dersine Robert Fulford’un “Anlatının Gücü” kitabından söz ederek başlıyor ve şu an hepimizin içinde bulunduğu karanlığa göndermelerle sürdürüyor konuşmasını: “İnsan hikâye yapan bir varlık. Herhalde en ayırt edici karakteri bu.”
Ankara’nın meşhur ayazında yüzlerce insan, Seğmenler Parkı’nın soğuk açık hava tiyatrosunda pürdikkat kesilmiş, KHK’yla üniversiteden ihraç edilen Doç. Dr. Sevilay Çelenk’i dinliyor. Yirmi yılı aşkın süredir emek verdiği Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi’ndeki odasına bile artık giremeyen Çelenk, bir süredir yaygınlaşmaya başlayan “Sokak Akademisi”nde ders veriyor. Yıllar önce Kadın Çalışmaları’nda öğrencisi olduğum Çelenk, insanı dinlendiren sesi ve zihin açıcı konuşmalarıyla bu sefer buz gibi havada sakinleştirici etkisi yaratıyor. Olağan koşullarda derslerden kaytarmak için çeşitli bahaneler uyduran öğrencilerin soğuk havaya aldırış etmeyip Seğmenler Parkı’na kadar gelmeleri şaşırtıcı değil aslında. Hocalarının sürüklendiği, tartaklandığı bir okul hangi öğrenci için sıcak bir mekân olabilir ki artık!
Doç. Dr. Sevilay Çelenk, “Hikâyelerle Direnmek” Dersini Seğmenler Parkı’nda Verdi.
Çelenk, “Hikâyelerle Direnmek” konulu dersine Robert Fulford’un “Anlatının Gücü” kitabından söz ederek başlıyor ve şu an hepimizin içinde bulunduğu karanlığa göndermelerle sürdürüyor konuşmasını: “İnsan hikâye yapan bir varlık. Herhalde en ayırt edici karakteri bu. Robert Fulford diyor ki, çocukların hikaye dünyasına girmesine izin verilmezse, konuşması ve davranışlarıyla bütün hayatında kekemelik çeker. Aslında ülkelerin, toplumların da hikayelerle büyüdüğünü söyler Fulford. Her toplumun dramatik yakıtını hikayelerin oluşturduğunu ve oradan hareket ettiklerini söyler. Yine Paul Auster, bir kitabında ‘insanlar düş görmezlerse çıldırırlar’ der. Bir çocuk da hikâye dünyasına girmeden dehşetengiz kaygılarla başa çıkamaz…”
Sevilay hoca içinde bulunduğumuz karanlıkta bir mum yakıyor adeta. Şu an yaşadığımız hikâyede düş görmekten vazgeçmememiz gerektiğine, aksi halde çıldırmanın işten bile olmadığına işaret ediyor.
HOCADAN HOCAYA AKTARILAN DİRENİŞ
24 Temmuz 2015 tarihinden itibaren tekrar başlayan çatışmalı süreçte üniversiteler, akademi, bilim insanları da tarihe geçecek bir hikâye yarattılar aslında. 11 Ocak 2016’da 1128 akademisyenin imzasıyla yayımlanan (daha sonra bu sayı arttı elbette) “Bu suça ortak olmayacağız” bildirisinden sonra iktidara biat etmeyen üniversiteler ve hocalar hedef haline geldi. Gözaltına alınan, tutuklanan, baskı ve tehditler karşısında ülkeyi terk etmek zorunda kalan hocalar oldu. Kapılarına tehdit yazıları yazılan, özellikle taşra üniversitelerinde bulunduğu için tehditler karşısında öğrencilerinden kopan ama attığı imzanın arkasında kararlılıkla duran akademisyenler, Türkiye demokrasi mücadelesi tarihine unutulmaz bir “hikâye” yazdılar. O hikâyeyi çocuklarımız ileride nasıl okuyacak, nasıl dinleyecek, kuşaktan kuşağa nasıl aktaracak, az çok tahmin edebiliyoruz. Ne de olsa şu an tüm baskılara rağmen barış savunuculuğundan ödün vermeyen, haklılıklarından en ufak şüphe duymayan hocalar, 12 Eylül darbesi karşısında direnen, darbecilere boyun eğmeyen, akademinin sembolü olan düğmesiz cübbeleri generallerin önünde iliklemeyen hocaların öğrencileri.
Bu açıdan nasıl ki Korkut Boratav gibi hocalar geçmişteki dirençleriyle bugünün direnen hocaları için yol yaptılarsa, şimdiki hocalar da geleceğe benzer bir hikâye bırakıyorlar şimdi.
İKTİDARIN HİKÂYESİ
Elbette savaş politikalarına itiraz eden, insan hakları ve barış talep eden akademisyenleri önce hedef haline getiren daha sonra da onlar üzerinden üniversitelerde “temizlik” yapan iktidar ve onun emrindeki üniversite yönetimleri de ayrı bir hikâye yazıyor. Peki onların hikâyesi geleceğe nasıl aktarılacak? Bunun için 12 Eylül darbecilerinin bu ülkede, bu toplumda yarattığı duyguya bakmak yeter aslında.
15 Temmuz darbe girişiminden sonra ilan edilen OHAL’le birlikte ülkeyi KHK’larla yönetmeye başlayan iktidarın fırsattan istifade üniversitelerdeki muhalif, hemen hepsi solcu ve barış yanlısı hocalara yönelik “temizlik” harekâtının en büyük hedefi Ankara Üniversitesi ve onun üç fakültesi oldu: Mülkiye, İletişim ve Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nin Tiyatro Bölümü.
Başta Mülkiye olmak üzere her üçü de tarihi birikimleri ve yetiştirdiği kadrolarla Türkiye’nin en önemli akademileri olan fakülteden yüzlerce hoca ihraç edildi, ediliyor. Böylelikle bu üç fakülte de herhangi bir liseye çevrilmek belki de tümden kapatılmak isteniyor. Ne olacak, nasıl olacak, hep beraber göreceğiz.
Ama şimdi sözü bu üç fakültedeki üç nadide hocaya bırakıyorum. Özellikle 10 Şubat günü üniversitenin Cebeci Kampüsü’nde yapılan ve cübbelerin postallarla ezildiği operasyonu ve öncesini İletişim Fakültesi’nden Doç. Dr. Sevilay Çelenk, Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden Yrd. Doç.Dr. Ahmet Murat Aytaç ve DTCF Tiyatro Bölümü’nden Doç. Dr. Süreyya Karacabey’e sorduk. İşte yanıtları:
DOÇ.DR. SEVİLAY ÇELENK (İletişim Fakültesi): İHBAR EDEN ERKAN İBİŞ’TİR
10 Şubat günü kampüsümüzde olanları ağır bir şuursuzluğun devamı olarak okumak gerekiyor. Tarihin en büyük üniversite tasfiyelerinden biridir bu ve Cumhuriyetin en eski üniversitesi olmakla övünen bir üniversitede gerçekleşmiştir. AKP iktidarının YÖK eliyle gerçekleştirdiği bu tasfiyede elbette sorumluluk her zaman ve öncelikle siyasi iktidardadır. Ancak bu tasfiyeyi yönetip yönlendiren, sayı ve sınırları belirleyen, isimleri ihbar eden rektör Erkan İbiş’tir. Bu bilgi önemsiz bir bilgi değildir. Tarih bilincinden, akademik özgürlük, akademik etik ve liyakat nosyonlarından bihaber ve en önemlisi “kalite” gibi teknik bir “pazar” terimi dışında sosyal bilimler söz konusu olduğunda “nitelik” denilen şeyden bihaber bir tıp doktorunun “yaptım oldu” biçimindeki icraatı bir şuursuzluk değilse nedir?
Biz ona dün (10 Şubat) mezunlarımızla -ki içlerinde işsizler, memurlar, işçiler kadar emektar valiler, bürokratlar, gazeteciler vardı- dostlarımızla, vekillerimizle “yaptın ama olmadı sayın İbiş!” “attın ama olmadı Rektör!” demek istedik. Dünyanın neresinde hayatlarını geçirdikleri üniversite derslikleri, koridorları, odaları haksız ve hukuksuzca terk etmesi istense 72 akademisyenden bir çağrı yapar, bu hukuksuzluğun karşısında duracak bir dayanışmacı grubu yanında durmaya çağırır. O halde de yöneticilere düşen şey bir kez olsun bir “şuur” sergilemeleri. Buna tahammül etmeleridir. O grubun orada yapacağı tek şey bir araya gelmek ve hukuksuzluğa ses vermek, haksızlığa dil kazandırmaktı. Şuursuzca saldırıya açtılar bu kalabalığı… Buna İbiş izin verdi. Rektörlüğü süresince defalarca izin verdiği gibi, hocaların tartaklanmasına, açıklamalarının kesilmesine, ifade özgürlüklerinin ellerinden alınmasına cevaz verdi. Bunun da ötesinde yine hocaların itilip kalkılmasına, cübbelerinin postallar altında ezilmesine ve tartaklanmalarına izin verdi. Gaza boğulmalarına izin verdi.
12 Eylül rejimine karşı “Aydınlar Dilekçesi”nde, İnsan Hakları Derneği”nin kuruluşunda, demokrasi için verilen mücadelelerde çok emeği olan Mülkiyeliler Birliği eski başkanlarından emekli Vali Güngör Aydın’ın, Mülkiyeli değerli edebiyatçı-yazar Ayla Kutlu’nun, hocaların hocası Korkut Boratav’ın, Ömür Sezgin’in gaza boğulmasına izin verdi. İbiş’in adı da ODTÜ’nün namlı rektörlerinden Hasan Tan gibi akıllarda kalacak. Unutulmayacak demiyorum “akıllarda kalacak”. Bir şuursuzluğun, neye saldırdığının farkında olmayan bir şuursuzluğun adı olarak. Başardığı şey sadece budur.
DOÇ.DR. SÜREYYA KARACABEY (DTCF Tiyatro Bölümü): KÜÇÜLMÜŞ İNSANLAR OLARAK TARİHE GEÇECEKLER
Bir üniversitesinin rektörlük düzeyinde iktidara bu kadar teslim olduğuna tanık olmamıştım. Ben Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde çalışıyorum. Orada öğrenciler üzerinden bir sürü haksızlıklara tanık olmuş biriyim. Ama yine de hocalığın korunaklı bir yanı var gibi görünüyordu. Ama barış imzasıyla birlikte saldırganlık başladı. Biz öğrenciler açısından polisin fakülteye girmemesi için ısrarlarımızı hep tekrar ediyorduk ama o zaman en azından dekanlar “sorumluluk almak istemiyoruz” gibi daha hocavari açıklamalar yapabiliyordu. Erkan İbiş’le birlikte bu tamamıyla değişti.
Emniyetle okul arasında doğrudan bir hat var ve kendi meslektaşlarını bu kadar gözden çıkaran bir üniversite çok ürkütücü. İktidarın baskıları zaten ortada. Bilgiye düşman bir iktidar var. Bilgiyi taşıyanı itibarsızlaştırmak için her şeyi yapmak bir eziklik midir, böyle açıklamak istemiyorum ama gerçekten bir nefretleri var. Kendilerinin dışından bir dil kuranlara, “başarı” atfettiklerine bir düşmanlık besliyorlar. Hep yatay ilişkiler örgütlemek üzere dünyaya açılan biri olarak bana zaten üniversite hocasının kibri de kötü gelirdi. Fakat şimdi tam tersinden bir itibarsızlaştırmayla karşı karşıyayız. Cübbeyi çok önemseyen biri değildim ama bir dekanın, bir rektörün, polisin bu cüppeleri postallarıyla ezip geçmesine bu kadar rahat izin vermesi… Hiç mi dönüp bakmıyorlar, dışarıdan nasıl göründüklerine?
TÜM VÜCUDUM KASILDI
Dün benim spazmımın ve boyun fıtığı atağımın sebebi Cebeci’de yapılanlardır. Tüm vücudum kasıldı, bu kadarını gerçekten beklemiyordum. Tamam, herkes büyük tavır sergilemeyebilir ama en azından hocaya, akademiye ufacık bir jest gösterilir. Bize hep düşmanlık gösterildi. Cebeci’de daha önce de akademisyen arkadaşlarımız polis tarafından hırpalandı ve rektör İbiş’in bundan çıkardığı tek sonuç, o akademisyenler hakkında soruşturma açmak oldu. KHK’yla da atılmalarını kolaylaştırdı. Benim kafam dolambaçlı işlere, reel siyasete çalışmaz ama rektörlük suçu YÖK’e, YÖK de rektörlüğe atıyor. Fakat hepsi de güç karşısında işbirlikçilik yapmakla, küçülmüş insanlar olarak tarihe geçecekler.
BARIŞ TALEBİNDEN DOLAYI ATILMAK BENİ ÜZMÜYOR
Kampüs önündeki polis amirine neden bu kadar büyük bir şiddet uyguladıklarını sorduğumda son derece düşmanca yanıtlar aldım. Özellikle de okula alınmamak beni çok derinden sarstı açıkçası. Ben 1989’dan beri bu okula elimi kolumu sallayarak girmişim. Oradaki gençlerin entelektüel ve akademik gelişimine katkı yapmışım ama bir gün geliyorum ve kapıdan bana “ihraç edilenler giremez” deniyor. Orası, yani üniversite bizim dünyamız. Bu dünyayı, öğrencilerimizle beraber, biz yarattık, biz kurduk. Buraya dışarıdan getirilmiş ve burayı sadece güvenlik sorunu olarak kodlayan bazı insanlar, bizim yaşam dünyamızı ele geçiriyorlar. Bu benim ağrıma gitti, hazmedemedim. Sarsıldım. Sırf okullarına girmek istedikleri için öğrencilerimin, asistanlarımın, araştırma görevlilerinin dövüldüğünü gördüm.
Bu yönetimin, özgür sözün ve derin düşüncenin mekanı olarak yeniden örgütlemeye, yeniden kurmaya çalıştığımız üniversitenin bir bileşeni olduğunu düşünmüyorum. Bu saldırının, üniversitenin bağrına saplanmış bir bıçak olduğunu düşünüyorum. Burada artık nasıl bir akademik faaliyet sürdürülebilir ki! Kapıdaki güvenlikçilerden yönetime kadar, bir daha bizim yüzümüze nasıl bakacaklar?
GURURLUYUM
Akademisyenlerin toplumsal-politik meselelerde görüş bildirmesi onların var oluşlarının, mesleki etkinliklerinin doğal bir parçasıdır. Bu tutum, bir insan olarak ahlaki sorumluluğumuz olduğu kadar mesleki faaliyetlerin de bir parçasıdır yani. Barış istemek akademisyenler için, herhangi bir insan için suç olamaz. Bundan ötürü atılmış olmak beni üzmüyor. Sadece bunca emek sarfettiğim bir kurumun kapısında böyle bir muamele görmek başka bir duygu yaşattı bana. Sarsıntımın nedeni bu. Yoksa gururluyum ve doğruyu yaptığıma inanıyorum. Bütün ailem ve arkadaşlarım benimle aynı fikirdeler.
Kısa vadede bu sorunun çözüleceğini düşünmüyorum. Bazı insanlarda YÖK’ün açıklamasından ötürü bir umut oluştu ama ben bunun da bir tepki yönetimi taktiği olduğunu düşünüyorum. Toplumsal bir tepki oluştuğunda kurumlar topu birbirlerine atıyorlar. Aslında bu liste Ankara Üniversitesi’nde 2 Ocak’ta hazırlanmış. Dolayısıyla kurumların topu birbirlerine atmasının insanlarda bir umut yaratmaması gerekiyor. Belki sembolik birkaç iade yapabilirler ama bu operasyon kapsamlı bir üniversite tasfiyesinin adımlarından biridir ve gerisi de gelecektir. O yüzden bizler için üniversite dışında yeni bir hayat başlıyor. Akademik, entelektüel faaliyetlerimi üniversite dışında sürdürebileceğime inanıyorum. Bu konuda karamsar değilim. Olabildiğince akademik alışkanlıklarımı kaybetmemeye çalışacağım. Ama bir yandan da geçinmek için başka işler yapmaya başlayacağım. Hükümet yanlısı bir gazetecinin söylediği gibi bu KHK’larla insanları “sivil ölü” haline getirmek istiyorlar. Bu sosyal-iktisadi ilişkiler içinde, devlet etkisinin sızabildiği bütün insani ilişkiler içinde bize hayat hakkı tanınmayacağı anlamına geliyor. Fakat bu beni korkutmuyor. Çünkü çevremizde çok iyi insanlar olduğunu gördüm, ciddi bir dayanışma ve sevgi yumağı oluştu. Öğrencilerimizden, meslektaşlarımızdan gelen dayanışma bana umut verdi. Sonuçta akademi bizim, dostlarımızın ve öğrencilerimizin olduğu her yerdedir.
Görüyoruz ki doğruyu, hakikati savunmak bu tür kurumların içinde giderek imkansız hale geliyor. Böyle şeyleri yapabilmek için belki de dışarıda olmak daha avantajlı. Dünyanın neresinde barış istediği için insanlar suçlanabilir ki? En yalın ahlaki gerçeklere bile aykırı tavır sergilenen bir üniversite yapısında “dikenli” siyasi meseleler zaten tartışılamaz.
Türkiye’de artık üniversitenin, akademik faaliyet alanı olarak devam etmesi çok zor. Bazı istisnalar hariç üniversiteler özgür düşüncenin mekanı olabilmek için çok direnç gösteremediler. Aksine, üniversitelerin birçok bileşeni meslektaşlarını savunmak yerine onlara saldırdılar. Onları hedef haline getiren topluluğun içinde yer aldılar. Üniversiteye yönelik saldırı sadece üniversite dışından gelmiyor.
İMZASINI ÇEKENLER ‘BAĞIŞLANDI’
Bizim üniversitedeki tasfiye süreci rektörden bağımsız düşünülemez. Bazı insanlar imzalarının geri çekilmesi karşılığında “bağışlandılar.”
Fakat üniversitelerdeki tasfiyeler sadece Barış İçin Akademisyenler’le de sınırlı değil. Genel olarak üniversiteye yönelik bir saldırı var. Dolayısıyla bize yönelik saldırıyı rektör Erkan İbiş’le sınırlandırmamak lazım. Ama atılacakların seçiminde kişisel düşmanlıklar da belirleyici olabiliyor. Mesela ilk KHK’yla atılan meslektaşlarımızdan birinin isminin listeye girmesinin tek nedeni rektörün kişisel husumetiydi, bunu hepimiz açıkça biliyoruz.
Kimsenin kişisel sorumluluktan kurtulamayacağı bir kötülük süreci örgütlenmiş durumda. “Ben ne yapayım, bana böyle emir geldi” diyor mesela kapıdaki güvenlikçiler. Ya da rektör “listeleri ben hazırlamıyorum, bana şuradan geliyor” diyor. Bütün bu söylenenlerin doğru olduğunu kabul etsek bile, kim atılacak, kim esirgenecek, kim korunmayacak konusunda kötülüğün yaygın örgütlenişi içerisinde görevler üstlenmiş alt düzey yöneticilerin tercihlerinin etkili olduğunu düşünüyorum.
Kendini yaşamın her alanında yeniden üreten yaygın bir baskı hedefi halindeyiz. Yaşam tarzlarına saldıran, insani ilişkilere, iletişim alanına, her yere saldıran, burayı düzenleyen bir mantık söz konusu. Adam uzun saçlı ve kar topu oynuyor diye öldürülebiliyor örneğin. İçki içen bir kadının haklarını koruduğu için İstanbul’da bir genç öldürülebiliyor. Basit gibi gözüken meseleler büyük politik ayrımların yarattığı düşmanlıkların kapsamında değerlendirilerek çoğu zaman istenmeyen şiddet olaylarına kadar uzanabiliyor. Üniversitelerdeki çatışmalar bu genel şiddet ve kötülük rejiminin örgütlenmesinden bağımsız değiller. Dolayısıyla her bireyin bu çatışmalarda kişesel bir sorumluluğu olduğunu görmesi gerekiyor. “Bana verilen emri yerine getiriyorum” denerek içinden çıkılabilecek bir durum yok. Bütün hukuki prosedürlerin, bürokratik mekanizmaların, rasyonalitenin askıya alındığı bir dönemde insanlar kendi davranışlarına yol gösterici olacak ilkeleri genel ahlak kuralları içinde belirlemek gibi vicdani bir görevle karşı karşıyadır. Mesela emre rağmen işkence yapmamak gibi. Vicdana aykırı olanı, yapılmaması gerekenleri yapmamak gibi. Bizim üniversite yönetiminin bu tür bir vicdani sorumluluğu yerine getirmek bir yana, fazlasıyla işgüzar olduğunu ve istekli davrandığını düşünüyorum.
Bu süreçte bazı dayanışma paternleri kadar, aslında bu dayanışma ruhunun gereklerine aykırı birçok deneyim de yaşadım. Üniversite içindeki çatışma ve bölünmelerde kişisel ilişkilere dayalı dostluklar ya da karşıtlıklar bu süreçte anlamını yitirdi. Farklı düşünce ve eğilimlere rağmen iyi geçindiğin insanlar sırtını döndü. Ama hep çatışıp birbirinden hoşlanmayan bazı insanlar da belli bir dayanışma içine girdiler. Önceden iyi geçindiğim bazı insanlar, yoğun baskı ve saldırı tehdidinin yarattığı endişelerden ötürü korku içine girip bizden uzaklaştılar. Ama aramın pek iyi olmadığı bazı insanlarla da kişisel hesapları bir kenara bıraktılar. Çünkü kendimizi, yaşam alanımızı savunmamız gerektiğini düşündüler.
İMZACILAR KARDEŞ OLDU
Mesela imzacıların hepsi kardeş gibi oldular. Beraber yemek yemeye, eğlenmeye, buluşmaya başladılar. Dayanışma ruhu çok derinleşti. Ama diğerleri de giderek bunun dışına düşmeye başladılar. Çünkü bizi tehlikeli bir grup olarak gördüler. Sadece bizim varlığımız bile insanları belli bir yüzleşmeye, ilkesel tutuma davet ettiği için birçok arkadaş okula daha az uğramaya başladı. Mülkiye’nin orta bahçesi bizim bir nevi kamusal alanımız ve oraya gelen insanların sayısı giderek azalmaya başladı. Çünkü geldiğinde belki kendisinden bir imza istenecek, yüz yüze ilişkilerde de bunu reddetmek zor, o yüzden gelmemeye başladılar. Dolayısıyla ideal bir dayanışma bu süreçte ortaya çıkmadı. Hatta çok muhalif, radikal olduğunu düşündüğün akademisyenlerin bazıları insanı şaşırtacak ölçüde kötü bir sınav verdiler. Bu sonuncuyu daha çok İletişim Fakültesi’nde gözlemledim. Mağdurları suçlu çıkarmaya çalışan kişiler oldu. Çünkü o mağdurlar, varlıklarıyla o insanları belli ahlaki erdemlere uygun davranmaya çağırıyorlardı. Ama bu ahlaki ilkelere uygun davranmaya başlarlarsa, bunun bir bedeli olacak. Bu durumla yüzleşmek yerine, mağdurları suçlayıp bir küslük çıkararak ayrılma yolunu seçti bazıları.
Türkiye’de öğrenci gençlik her zaman iktidardan gelen ağır saldırıların hedefi olmuştur. Bunu aklımda tutarak şöyle bir değerlendirme yapmak istiyorum: Üniversitelere yönelik ilk saldırılar, öğrencilere yönelik başladı. Çünkü üniversitenin dinamik, direnebilen, eylem kapasitesi yüksek kesimini bastırmadan böyle bir operasyonu organize etmeleri zaten mümkün değildi. Nitekim ilk etapta kırktan fazla öğrenci sadece Ankara Üniversitesi’nden atıldı. Öğrencilere yönelik soruşturmalar, hatta tutuklamalar oldu. Özellikle İletişim Fakültesi’ndeki öğrenciler çok ağır baskı altına alındılar. Kampüsteki direnç noktaları böylelikle kırıldı. Gündelik hayatın rutin akışının bozulmasından rahatsız olabilecek türden öğrencilerden oluşan bir “sessiz çoğunluk” kaldı geride. Buna rağmen öğrencilerimizin bir kısmı canla başla bizi desteklemeye, hemdert olmaya çalıştı. Hepsine şükran borçlu olduğumu düşünüyorum.