Nor Zartonk‘un da bileşeni olduğu Dil Hakları İzleme, Belgeleme ve Raporlama Ağı (DHİBRA) taleplerini 21 Şubat Uluslararası Anadili Gününde 99 imzalı bir bildiri ile Türkiye’nin 19 anadiliyle açıkladı.
Anadili hakkı temel haktır!
21 Şubat Uluslararası Anadili Günü vesilesiyle, anadilinin anlam ve önemi konusunda duyarlı sivil toplum özneleri olarak 2021 yılında da taleplerimizi dile getirmek için bir araya geldik.
Türkiye’nin zenginliği olan tüm anadillerinin ve dilsel çoğulluğun herkes tarafından sahiplenilmesi ve desteklenmesi, farklılıklarımızla barış içinde bir arada yaşamanın güvencesidir. Dil hakları önündeki engellerin ortadan kaldırılması, demokrasinin olmazsa olmazlarındandır.
Bu konuda duyarlı olması gereken devlet, toplum ve bireyler olarak herkesin üstüne büyük görevler düşmektedir. Yok olma tehdidi altındaki diller başta olmak üzere, farklı Türkiye dillerinin yaşaması için büyük fedakârlıkla çalışan kişi ve kurumların ülkenin kültürel zenginliğine katkısının kabul edilerek desteklenmesi gerektiğine inanıyoruz.
Dil Hakları İzleme Belgeleme ve Raporlama Ağının (DHİBRA) bileşenleri olarak bu bağlamda çağrımız şudur:
1. Anadilinin öğrenilmesi ve kamusal alanda kullanımı için daha özgürlükçü hukuki ve idari düzenlemeler yapılmalı ve mevcut düzenlemeler engelsiz ve kararlı bir şekilde uygulanmalıdır.
2. Yok olma tehdidi altındaki dillerin koruma altına alınması için somut adımlar atılmalı, bu konuda çalışan sivil toplum özneleri ivedilikle desteklenmelidir.
3. Ülkede kullanılan farklı anadillerine ilişkin üniversitelerde kurulan birimler (bölümler, anabilim dalları ve enstitüler) yaygınlaştırılmalı ve mevcut birimler kaynak ve kapasite açısından geliştirilmelidir.
4. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 2 Eylül 1990’da yürürlüğe giren ve Türkiye tarafından 2 Ekim 1995’te onaylanan Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin anadiline ilişkin üç maddesine Türkiye
tarafından konulan çekinceler kaldırılmalıdır. Dil hakları, insan haklarının ayrılmaz parçasıdır!
Tüm dünya dillerinin Anadili Günü kutlu olsun!
1999 թուականի նոյեմբերի 17-ին ՈՒՆԵՍՔՕ-ի կողմէ յայտարարուած 21 փետրուար Մայրենի Լեզուի Միջազգային Օրուայ առթիւ որպէս իրենց մայրենի լեզուի իմաստի և կարեւորութեան համար զգայնութիւն ունեցող քաղաքացիական հասարակութեան գործիչներ, 2021 թուականին եւս համախմբուեցանք ներկայացնելու համար մեր պահանջները:
Թուրքիոյ հարստութիւնը եղող բոլոր մայրենի լեզուներու եւ լեզուական բազմազանութեան բոլորի կողմէ որդեգրուիլը եւ սատարուիլը, մեր տարաձայնութիւններու հետ միասին խաղաղ ապրելու երաշխիքն է: Լեզուական իրաւունքներու առջեւ խոչընդոտներու ոչնչացումը անհրաժեշտ է ժողովրդավարութեան համար: Մեծ պարտականութիւններ կ’իյնան պետութեան, հասարակութեան եւ անհատներու վրայ, որոնք պէտք է զգայուն ըլլան այս հարցի մէջ:
Մենք համոզուած ենք, որ պէտք է աջակցիլ բոլոր այն անհատներու եւ հաստատութիւններու՝ ընդունելով երկրին մշակութային հարստութեան իրենց բերած ներդրումը, որոնք մեծ զոհողութեամբ կ’աշխատին սկսեալ ոչնչացման վտանգի տակ գտնուող լեզուներէն, Թուրքիոյ տարբեր լեզուներու գոյատեւման համար:
Որպէս բաղադրիչները՝ Լեզուական Իրաւունքներու Վերահսկման,Վաւերացման եւ Տեղեկագրման Ցանցի այս ծիրէն ներս կոչ կ’ընենք՝
1. Մայրենի լեզուն սորվելու և հասարակական դաշտի մէջ կիրառման համար պէտք է կատարուին աւելի ազատական, իրաւական եւ վարչական կարգադրութիւններ և առկայ կարգադրութիւնները պէտք է իրականացուին անկաշկանդ և վճռական ձևով:
2. Անհրաժեշտ է շօշափելի քայլերու ձեռնարկել ոչնչացման վտանգի տակ գտնուող լեզուները պաշտպանելու ուղղութեամբ, այս նիւթի վրայ աշխատող քաղաքացիական հասարակութեան գործիչներուն պէտք է շտապօրէն աջակցիլ:
3. Երկրի մէջ գործածուող տարբեր մայրենի լեզուներու վերաբերեալ համալսարաններու մէջ հիմնադրուած ստորաբաժանումները (բաժիններ, գլխաւոր գիտական մասնաճիւղեր և ինստիտուտներ) պէտք է տարածել և առկայ ստորաբաժանումները պէտք է զարգացնել աղբիւրներու եւ կարողութիւններու տեսանկիւնէն:
4. ՄԱԿ-ի Ընդհանուր Ժողովի կողմէ ուժի մէջ դրուած 1990 թ. Սեպտեմբերի 2-ին և
Թուրքիոյ կողմէն 1995 թ. հոկտեմբերին հաստատուած Մանկանց Իրաւունքներու Համաձայնագրութեան մայրենի լեզուի վերաբերեալ երեք յօդուածին վրայ Թուրքիոյ կողմէ դրուած վերապահումները պէտք է ջնջուին:
Լեզուական իրաւունքները մարդու իրաւունքներու անբաժան մասն են:
Աշխարհի բոլոր լեզուներու մայրենի լեզուի օրը շնորհաւոր ըլլայ:
Nor Zartonk ve Ermeni Kültürü ve Dayanışma Derneği, 1864 Hafıza Merkezi, Adana Çerkes Kültür Derneği, Afşin Kafkas Kültür Derneği, Agos Gazetesi, Agos Ermenice Ek, Ankara Çerkes Derneği, Anadili Kadınları , Antalya Çerkes Derneği, Apoyevmatini Gazetesi, Aramyan Okulundan Yetişenler Derneği, Arap Alevi Meclisleri, Aras Yayıncılık, Arıkbaşı Köyü Kafkas Derneği, Avesta Yayınevi, Avlaremoz Platformu, Aydın Kuzey Kafkas Kültür Derneği, Bahçelievler Kafkas Çerkes Derneği, Balıkesir Adığe-Çerkes Kültür Derneği, Bianet , Bolu Kafkas Derneği, Bursa Çerkes Kültür Derneği, Can TV, Çerkes Kültürevi, Çorum Kafkas Kültür Derneği, Denizli Kafkas Kültür Derneği, Diyarbakır Hak İnisiyatifi, Düzce Adıge Kültür Derneği, Ehliddar Kültür Merkezi, El Amaneser Gazetesi, Eskişehir Kuzey Kafkas Kültür ve Dayanışma Derneği, Gazete Sabro, Gaziantep Çerkes Derneği, Gola Kültür Sanat ve Ekoloji Derneği, Gor Hemşin Kültür Dil Tarih Dergisi, Göç ve İnsani Yardım Vakfı, Göksun Çerkes Derneği, Gönen Kafkas Kültür Derneği, Gürcü Dil Merkezi, Gürcü Haber Portalı, Gürcü Kültür Merkezi, Hamamözü Çerkes Derneği, Hemşin Kültürünü Araştırma ve Yaşatma Derneği, Heyamola Yayınevi, İnegöl Çerkes Adığe Kültür Derneği, İskenderun Çerkes Derneği Adığe Khase, İsmail Beşikci Vakfı, İstanbul Arap Alevi Meclisi, İstanbul Kafkas Kültür Derneği, İstos Yayınevi, Weşanên J&J (J&J Yayınları), Jıneps Gazetesi, Kafkas Dernekleri Federasyonu, Karacabey Kuzey Kafkasya Kültür Derneği, Karadeniz Ereğli Kafkas Kültür Derneği, Kayseri Kafkas Derneği, Kiçir Adıge Derneği, KoyuSiyah Yayıncılık, Kürt Araştırmaları Derneği, Komeleya Wêjekarên Kurd , Kürt Yazarlar Derneği, Kültürel İncelemeler ve Toplumsal Araştırmalar Derneği, Laz Kültür Derneği, Manisa Çerkes Kültür Derneği, ma music Center, Mersin Kafkas Kültür ve Yardımlaşma Derneği, Marje Podcast, Medya Kitabevi, Mezopotamya Dil ve Kültür Araştırma Derneği, Mezopotamya Eğitim Bilim Sanat Sağlık ve Kültür Vakfı, Mızağe Dergi, Mustafa Kemal Paşa Çerkes Kültür Derneği, Nazilli Kafkas Kültür ve Dayanışma Derneği, Nor Zartonk (Ermeni Kültürü ve Dayanışma Derneği), Ogni Dergisi, Önce Çocuklar Derneği, Perperik Müzik Topluluğu, Pomak Enstitüsü, Rengarenk Umutlar Derneği, Rosa Kadın Derneği, Rum Vakıfları Derneği, Sakarya Kafkas Kültür Derneği, Samsun Çerkes Derneği, Sardamond Kültürel Araştırma Grubu, Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı, Sefarad Kültürü Araştırma Merkezi, Soma Kafkas Kültür Derneği, Susurluk Kafkas Derneği, Süryani Dernekleri Federasyonu, Tokat Çerkes Derneği, Turhal Kafkas Kültür Derneği, Türkiye Kültürleri Araştırma Grubu, Uncire Dergisi, Uzunyayla Kafkas Kültür ve Yardımlaşma Derneği, Vejiyaişê Tiji (Tij Yayıncılık), Vomank, Weşanxaneyê Vateyî (Vate Yayınevi), Yaşam Bellek Özgürlük Derneği, Zan Sosyal Siyasal İktisadi Araştırmalar Vakfı